Jhr. Ir. Paul Christiaan van Panhuys: Een geciviliceerde wildeman
Wie ben je (en Wat doe je)?
“Dat is een vraag die misschien pas aan het eind van mijn leven beantwoord kan worden. In deze incarnatie ben ik Paul Christiaan, maar wie dat werkelijk is moet waarschijnlijk nog zichtbaar worden. Je vond het leuk om mijn titulatuur aan het begin te vermelden, maar ben ik dat dan ook; hoogwelgeboren en weledelgestreng? Met 66 jaar ben ik misschien op 2/3 van mijn leven en hoop ik nog veel in de wereld te betekenen. Meestal wordt het zijn verwisseld met hebben. Het hangt nauw samen met wat je doet, maar wanneer je breed georiënteerd bent is dat lastig. Het beroep van architect heb ik gekozen; als ir. afgestudeerd, veel op architectenbureaus gewerkt, in een driemanschap een eigen bureau gehad (Acanthus Architecten) en later alleen verder en dat maakt mij tot het zijn van architect?”
En privé?
“Ik kom uit een antroposofisch nest. Vader was vroeg met de anthroposofie in aanraking gekomen en mijn moeder was eurythmiste. Bij optredens verzorgde hij de toneelbelichting en stond zij op het toneel en werd ik voor van alles ingezet. Drie kinderen heb ik, drie bonus-kinderen en twee kleinkinderen, dat maakt mij tot vader, grootvader, of “bon-pa”? en samenlevend met de kunstschilderes Frederiek Nelissen tot haar partner?”
Beeldende kunsten
“Ruim 17 jaar heb ik leerlingen les gegeven in levensbeschouwelijk onderwijs tijdens bouwkunde periodes op Vrije Scholen, maakt mij dat tot het zijn van leraar? Voor de architectuur heb ik mij ingezet binnen de Beeldende Kunsten en de Stichting Mens & Architectuur. Was ook vaak buiten Nederland om conferenties in het Zwitserse Dornach aan het Goetheanum te organiseren en beleid te vormen en ben daarmee ook organisator? Dat geldt ook voor in 23 jaar het Studiecentrum voor Anthroposofie in Den Haag vorm te geven met ruim 140 dagdelen per jaar aan programma. Van daaruit heb ik zo’n 24 voordrachten uitgegeven in kleine brochures, heb ik de dissertatie van een overleden vriend gepubliceerd en vier kunstboeken van Frederiek laten verschijnen. Zou je zodoende kunnen zeggen dat ik ook uitgever ben?”
Les geven aan leerlingen & Therapeuticum Apeldoorn
In alle bescheidenheid….
Met enige zelfspot vervolgt Paul: “Mooie vrienden heb ik en waarschijnlijk ook de nodige mensen die moeite met mij hebben. Voor de een vriend, voor de andere niet om uit te staan… En ja, na een leven lang met Anthroposofie verbonden te zijn, zou je mij ook een echte anthroposoof kunnen noemen? Het moet allemaal maar blijken!”
Wat is eigenlijk anthroposofie?
Rudolf Steiner heeft vanuit de theosofie de anthroposofie ontwikkeld (wijsheid omtrent de mens). Hij stelt de mens centraal. Niet alleen als creatie, maar zèlf als creator binnen de schepping. Scheppende krachten werken door ons heen om de schepping te vervolmaken. We zijn voorbestemd de schepping verder te ontwikkelen, vanuit vrijheid.
Waarom ben je VIBA lid?
Viba-lid ben ik helemaal niet, maar heb er wel een warme verhouding toe, wegens Viba cafe presentaties en in 1992 flink in de prijzen te vallen bij een Viba-prijsvraag. Regelmatig bezocht ik ook de vaste tentoonstelling VIBA-Expo, om kennis in duurzame producten bij te spijkeren, of om opdrachtgevers te informeren. Voor een organisch architect is duurzaamheid, bio based en recyclebaarheid een vanzelfsprekendheid, maar dan als ondersteuning van het organische bouwen, niet als doel op zich.
Afbeeldingen van de VIBA prijsvraag & huisje op Texel (HIER meer info over het project)
In Hongarije leerling van Imre Makovecz
Wie schetst onze verbazing toen Paul tijdens de bijeenkomst van de werkgroep Harmonicale Ellips, na onze VIBA rondreis in Hongarije uitgebreid wist te verhalen over zijn studie- en werktijd aldaar bij Imre eind jaren ’80. Begin oktober namen wij beiden deel aan een excursie naar het symposium in het Goetheanum in Dornach bij Basel. Paul is er kind aan huis en we werden overladen met mooie verhalen en waarnemingen! Zo bracht Paul zowel Imre als Rudolf Steiner nader tot de VIBA.
Waar gaat het met de VIBA naar toe?
“Naar ik hoop verruimt de kunde die bij de VIBA te vinden is zich met het inzicht in het mens-zijn, zodanig dat kunde meer dienstbaar wordt aan de ontwikkelingsmogelijkheden van de mens. Kunde kan dan tot kunst verheven worden en niet alleen dienstbaar zijn aan het gezond houden van de leefomgeving, onze aarde en ecologie, maar ook aan de ontwikkelingsmogelijkheden van de ziel. Door inzicht in het mens-zijn kan architectuur opvoedend werken.”
Hoe kun je anthroposofie in de architectuur benoemen?
“Iedere architect heeft een mensbeeld, want je bouwt voor mensen. Dat kan een materialistisch mensbeeld zijn – heel plat – of rijker. De anthroposofie biedt handvatten die niet alleen het fysieke, maar ook het levensaspect, het ziele aspect en het geestelijke aspect belichten. Dus op vier gebieden word je als architect daarin bediend. Hoe beter ik de mens ken, des te beter ik kan bouwen.”
Wat is jouw antwoord op de doorgeefvraag van Rento:
De pioniers voor natuurlijk en milieuvriendelijk bouwen hebben een hoop bereikt. Wie en wat doet de nieuwste generatie? Welke is hún uitdaging nu het VIBA gedachtegoed grotere bekendheid geniet.
“Rento vraagt naar de jongere generatie. Vanuit de gelukkige omstandigheid dat jongeren mij met regelmaat betrekken bij hun leven, zie ik hoe anders zij in het leven staan en zich om alle crisis en chaos veel minder zorgen maken dan mijn generatie Zij gaan het gewoon anders doen! Dat stemt zeer hoopvol en daarbij zullen zij hun wegen vinden, wellicht ook via de Viba. Grensoverschrijding van verschillende disciplines is hun eigen en ik voorzie daardoor een holistischer benadering in hun werkzaam leven. Naar ik hoop komt daarmee ook steeds meer oog voor het ontwikkelingsprincipe in de eigen biografie en in bijzondere gevallen misschien hoe architectuur daaraan kan bijdragen. Dat zou dan ook de doorgeefvraag naar mijn opvolger in de reeks interviews zijn:
Hoe kan architectuur als kunstvorm aan de ontwikkeling van de mens bijdragen?
Heb vertrouwen in de jonge generatie!
Paul vertelt over zijn reis in 2016 met 50 jongeren naar de Faust opvoeringen in Dornach, waar hij zelf op zijn 21e aan had meegewerkt. Opgevallen was dat zij zich helemaal niet druk maken over de problemen, door onze generaties veroorzaakt. Je kunt niet verwachten dat de generaties die de problemen veroorzaakt hebben, deze ook gaan oplossen. Ze hebben het optimisme in zich van ‘We gaan het gewoon anders doen!’. Heb maar vertrouwen in hen! Voorbeeld: Tijdens Corona lockdowns kwamen ze rustig met 50 man bij elkaar en als de politie kwam, werd die gewoon weggestuurd want ‘Dit is een bijeenkomst op levensbeschouwelijke grondslag’. Die jongelui laten zich niet zomaar van iets afhouden.
Paul vult nog aan:
“Zelf reken ik mij ook nog tot een jonge generatie (in de geest) en zou ik het levens aspect van het bouwen graag verder onderzoeken. Om er een beetje gevoel voor te krijgen maak ik graag flow-forms. Als volgend jaar de AOW wat meer ruimte biedt, zou ik daar verder mee willen, naast het vormen van cultuurgemeenschappen, waar nieuwe sociale verhoudingen verkend kunnen worden.”
Flow forms, HIER is meer informatie te vinden over de rechter afbeelding
De nazit…
Nog een onbekende vaardigheid? Jazeker: Paul had een spiegelsloep uit 1910. Daarmee ging hij graag zeilen met storm op de Oosterschelde en het Haringvliet. “Heb een boot en werk je dood”, tja… met drie kinderen en een eigen bedrijf was dat later niet meer te combineren.
“Oja: wat mensen ook niet weten… dat ik een Haags straatvechtertje en ijshockeyer was. Tikkeltje gevaarlijk!”
Zie de foto met zijn lange haren en de titel boven dit interview is geduid: een echte wilde man of wildeman.
En zijn zachte kant? “Als ik Russische en Hongaarse volksmuziek hoor, schieten de tranen in mijn ogen”. HIER een voorbeeld op YouTube: een Hongaarse chardas met een knipoog. En HIER een voorbeeld van de Russische muziek.
“Verder veel gedanst (o.a. roady van een drive-in discotheek) salsa, tango, biodanza…”
Tot slot een leestip:
De boeken van Frederiek (door mij uitgegeven) vind je op www.frederieknelissen.nl/boeken, waar je ze ook kunt bestellen en verder haar werk kunt zien.
