Mijn zomergast is Pieter van der Ree. Het was een hartelijk gesprek met een opmerkelijk accent: Pieter begon diverse keren te schaterlachen nadat ik een vraag stelde. Waarom Pieter? “Nou, omdat jouw vragen mij verrassen.” Dit is dus vergelijkbaar met wat je vaak hoort: “Dat is een goede vraag”. Onderzoek toonde aan dat de persoon korte tijd nodig heeft om over het antwoord na te denken en die tijd even opvult.
Pieter van der Ree: “Ecologie tot in de vormgeving”.
Wie ben je?
“Mijn naam is Pieter van der Ree (1958) en ik woon in Driebergen in ecologisch woonproject Zonnespreng. Ik heb Bouwkunde gestudeerd aan de TU-Delft en daarna tien jaar gewerkt bij het ORTA-Atelier, een bureau dat wij, dat is met o.a. Peter van der Cammen, zelf hadden opgericht en waar later Michiel Schim van der Loeff bij kwam werken. Wij hielden ons bezig met organische vormgeving, ecologisch bouwen en bewoners-participatie. Met het ORTA-Atelier hebben wij aan meerdere ecologische woonprojecten meegewerkt waaronder het Ecologisch Woonproject Purmerend en de wijk EVA-Lanxmeer te Culemborg.
Toegewijde ouders
Pieter vertelt liefdevol over de ruimte die hij en zijn zus (landschapsarchitecte) kregen. Zijn vader was stedenbouwkundige bij een groot Rotterdams bureau ‘Kuiper & Compagnons’. Moeder studeerde kinderopvoeding en toen ze zelf kinderen kreeg, ging ze thuis werken, de échte praktijk! Pieter’s eega was bibliothecaresse. Ze kijkt altijd zijn teksten na.
Spiritualiteit
Pieter komt uit een traditioneel hervormd nest. Na de middelbare school ging hij op zoek naar wat hij wilde. Tijdens het propedeutisch jaar aan de Vrije Hogeschool ontdekte hij ook zijn handvaardige liefde voor kunstvakken. Daar in Driebergen op de Reehorst maakte je door de colleges die je kreeg vanzelf kennis met de antroposofie van Rudolf Steiner. De combinatie van spirituele inhoud met toepassingen op allerlei gebieden uit het dagelijks leven sprak hem aan. Er gingen werelden voor hem open; hoe je anders naar maatschappelijke processen kon kijken. Aandacht voor natuur en milieu begon te groeien.
Wat doe je?
“Eind jaren negentig kreeg ik de opdracht om een boek te schrijven over Organische architectuur en aansluitend een reizende tentoonstelling daarover samen te stellen. Dat leidde ertoe dat ik in 2005 een leerstoel kreeg voor Organische architectuur aan de Alanus Hochschule bij Bonn. Daar heb ik tot 2020 lesgegeven. Sindsdien maak ik (parttime) deel uit van de Visual Arts Section aan het Goetheanum te Dornach. Mijn werkzaamheden bestaan uit een mengeling van schrijven, lezingen geven, conferenties organiseren, tentoonstellingen maken, ontwerpen etc. Momenteel ben ik bezig met de organisatie van een internationale conferentie over de betekenis van vormgeving in de architectuur die van 10-12 oktober in het Goetheanum (CH) zal plaatsvinden.”
Hoogleraar, hoe word je dat?
Onze gast legt uit dat je daarvoor normaliter eerst moet promoveren. Omdat bouwkunde een toegepast vak is, is het echter ook voldoende als je een aantal publicaties op je naam hebt staan en projecten gerealiseerd hebt. Dat had hij en uiteraard ook bouwwerken én hij gaf cursussen en lezingen. In Duitsland werd dat op voorspraak van de Alanus Hochschule voorgelegd aan het ministerie. Zij gaan je gangen na en keurden de aanvraag goed.
Waarom ben je VIBA lid?
“Ik vond ecologisch bouwen al sinds mijn studie heel belangrijk. Mijn praktijkstage heb ik begin jaren tachtig bij de BABC (Biologische Arbeiders Bouw Coöperatie) op kasteel Herlaar gedaan. Jan van der Linden was een van de mede-oprichters hiervan – zoals ook van de VIBA. Wij hebben Peter Schmid naar de afdeling Bouwkunde in Delft gehaald lang voordat er in Delft iets met ecologisch bouwen werd gedaan. Ik heb ik de loop der jaren met een heel aantal gelijkgestemde VIBA-leden samengewerkt en dat waren mijn inspirerendste werkervaringen. De VIBA is een waardengedreven organisatie vol diversiteit vanuit ieders eigen vrijheid.”
Waar gaat het met de VIBA naar toe?
“Dat is moeilijk om te zeggen. Veel vrijwilligersorganisaties hebben het moeilijk, met name om bestuurders te vinden. Ook is veel informatie over ecologisch bouwen ondertussen op het internet te vinden. Daartegenover staat dat de noodzaak om tot echt duurzame vormen van bouwen te komen alleen maar is toegenomen in de afgelopen decennia. Ook denk ik dat het, naast al het digitale werken, belangrijk is dat er plekken zijn waar je gelijkgestemden kunt ontmoeten, ervaringen kunt uitwisselen en waar je mensen vindt om nieuwe samenwerkingsverbanden mee aan te gaan.”
Wat is jouw antwoord op de doorgeefvraag
van Cor Verstappen:
Hoe kunnen we grote partijen zoals BAM etc. bewegen om in de echt grote projecten niet alleen meer aandacht te hebben voor maar ook daadwerkelijk BioBased bouwen gaan toepassen?
“Dat kan denk ik alleen als je duidelijk kunt maken dat je daarmee ook een groot probleem kunt oplossen dat zij nu hebben. Dat probleem is de stikstof-crisis waardoor veel bouwprojecten geen doorgang kunnen vinden. Wanneer het lukt om niet alleen bouwprojecten, maar ook bouwprocessen stikstofneutra(a)l(er) te maken, dan ontstaat er mogelijk weer ruimte om meer te bouwen en interesse ervoor bij grote bouwers.”
Kantelpunt?
Pieter heeft zeker de indruk dat door veel grote bedrijven hier echt serieus naar gekeken wordt. 20 tot 30 jaar geleden vonden ze dat maar onzin, al die ontwikkelingen. “Ze moeten wel begaanbare wegen zien. Haha en humor, Wilco, kan daar zeker bij helpen.”
Welke is jouw doorgeefvraag?
“Door alle regelgeving, financiële beperkingen en zorg om het milieu, verdwijnt vaak de aandacht voor vormgeving en belevingswaarden naar de achtergrond. Architectuur was altijd uitdrukking van cultuur en vormde het ruimtelijke kader voor het sociale en maatschappelijke leven. Mijn vraag is hoe die aspecten weer meer geïntegreerd zouden kunnen worden.”
‘Sinterklaas en het geheim van de nacht’
Ik vind dit boekje bij De Slegte.
Hé Piet(er), ben jij ook al knecht van de goedheiligman?
“Haha, nee, dat was een spin-off van mijn onderzoek naar de relatie tussen de mens en het huis. In dromen en kindertekeningen is het huis vaak een beeld voor de mens. Wat als dit in het geval van de beeldentaal van het Sinterklaasfeest ook het geval zou zijn, wat zegt dat dan over de processen die zich ’s nachts in ons onbewuste afspelen? Kennen wij de ervaring dat wij ’s morgens wakker worden met een goed idee als antwoord op een vraag waarmee wij ’s avonds zijn gaan slapen? Architectuur blijkt zo bezien een ruimtelijke beeldentaal te zijn die met ons wezen samenhangt. Hoe wij wonen heeft te maken met hoe wij in de wereld staan.”
Nog iets verrassends te melden?
“Jazeker: ik ben ook een vogelaar. Dat kan ver weg of heel dichtbij. Ik ben vanmorgen vroeg naar landgoed Schoonoord bij Zeist geweest. Als de gelegenheid zich voordoet. Ik maak ook graag foto’s met de telelens. Ik kan er zo een avond over vertellen.”
Lees- en luistertips
Pieter leest op dit moment het boek van Edwin Hübner, een Duitse mediaspecialist, over kunstmatige intelligentie Zwischen künstlicher Intelligenz und virtuellen Räumen dat op een heel toegankelijke manier deze complexe ontwikkelingen beschrijft en perspectieven schets hoe daar mee om te gaan.
Pieter muziek aanbeveling: Ik ben een fan van de jonge celliste Fama Koning en kan enorm genieten van life uitvoeringen.
Driebergen/Zeist, juni 2025
©️Wilco Machielse / VIBA
